Dziedziczenie zachowku – czy oświadczenie o uznaniu długu zmienia zasady dziedziczenia?

W ramach wczorajszego wpisu przedstawiłem Ci podstawowe informacje na temat dziedziczenia zachowku. Na wstępie przypomnę tylko, że roszczenie o zachowek jest dziedziczone na specjalnych zasadach wynikających z art. 1002 Kodeksu cywilnego: przechodzi ono na spadkobiercę osoby pierwotnie uprawnionej do zapłaty zachowku tylko wtedy, gdy jej następca (spadkobierca) sam należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Rodzi to wiele problemów praktycznych, zwłaszcza w sytuacji śmierci osoby uprawnionej do zachowku przed uzyskaniem jego zapłaty. W przypadku osób w podeszłym wieku, które są uprawnione do otrzymania zachowku może to powodować pokusę „grania na czas”.

Funkcjonowały już różne koncepcje „zabezpieczenia” zachowku przed utratą możliwości jego dochodzenia. Jedną z nich jest złożenie przez osobę zobowiązaną do zapłaty zachowku jednostronnego oświadczenia o uznaniu długu wynikającego z obowiązku zapłaty zachowku albo zawarcie ugody w zakresie zapłaty zachowku (w treści ugody wprowadzane było dodatkowo oświadczenie o uznaniu długu). Złożenie takiego oświadczenia miało powodować odejście od szczególnych zasad dziedziczenia zachowku. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia 2010 roku (sygn. akt III CSK 143/2009) opowiedział się za nieskutecznością stosowania takiego rozwiązania.

W ramach dzisiejszego materiału wideo przedstawię Ci historię syna, który został pominięty w testamencie przez swoją matkę. Po wytoczeniu sprawy o zapłatę zachowku  zmarł zanim sąd zakończył prowadzić postępowanie w tej sprawie. Dodatkowo, w trakcie trwania postępowania sądowego o zachowek siostra zmarłego złożyła oświadczenie o uznaniu długu wynikającego z obowiązku zapłaty zachowku. Jedynym spadkobiercą zmarłego była jego żona. Czy mogła żądać zapłaty zachowku od jego siostry?

Dowiesz się tego po obejrzeniu materiału wideo. Jeżeli nie możesz obejrzeć nagrania, przeczytaj tekst znajdujący się poniżej. Przygotowałem dla Ciebie transkrypcję mojej wypowiedzi.

Jan Kowalski został pominięty w testamencie przez matkę Annę Kowalską, która do całego spadku powołała na podstawie testamentu swoją córkę. Córka Anny Kowalskiej uzyskała sądowne stwierdzenie nabycia spadku, po czym Jan Kowalski wystąpił przeciwko swojej siostrze o zapłatę zachowku.

Sąd I Instancji rozpatrujący sprawę wydał tak zwany wyrok wstępny – uznał żądanie podniesione przez Jana Kowalskiego za uzasadnione co do zasady, zaś o jego konkretnej wysokości – z uwagi na konieczność wyceny majątku odziedziczonego przez jego siostrę – chciał prowadzić dalsze postępowanie.

Siostra Jana Kowalskiego nie zgadzała się ze stanowiskiem sądu odnośnie obowiązku zapłaty zachowku, w związku z czym wniosła apelację od wyroku wstępnego. W trakcie postępowania apelacyjnego Jan Kowalski zmarł, zaś cały majątek odziedziczyła po nim jego żona.

Przed śmiercią Jan Kowalski zawarł ze swoją siostrą umowę, na podstawie której uznała ona żądanie Jana Kowalskiego w zakresie obowiązku zapłaty zachowku, przy czym do zapłaty miało dojść w terminie 1 miesiąca od chwili zawarcia ugody. Z uwagi na śmierć Jana Kowalskiego, do zapłaty zachowku ostatecznie nie doszło.

Sąd Apelacyjny ostatecznie oddalił pozew Jana Kowalskiego, który po jego śmierci rozpatrywany był z udziałem jego żony. Wskazał, że żona Jana Kowalskiego sama nie była uprawniona do zachowku po zmarłych rodzicach swojego męża, w związku z czym nie mogła odziedziczyć roszczenia o zapłatę zachowku, które przysługiwało jej mężowi.

Czy taka decyzja Sądu była trafna?

Kto dziedziczy roszczenie o zapłatę zachowku?

Roszczenie o zapłatę zachowku jest roszczeniem o charakterze osobistym. Przysługuje danej osobie ze względu na więzi rodzinne łączące go ze spadkodawcą. Art. 1002 Kodeksu cywilnego stanowi, że roszczenie o zapłatę zachowku może być dziedziczone tylko przez osoby należące do kręgu osób potencjalnie uprawnionych do zachowku po danym spadkodawcy. Mówiłem o tym w poprzednim materiale wideo.

Żona Jana Kowalskiego nie należała do kręgu osób uprawnionych do zachowku po rodzicach swojego męża, więc na pierwszy rzut oka nie powinna odziedziczyć tego roszczenia po swoim mężu.

Art. 1002 Kodeksu cywilnego

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Czy uznanie długu wpływa na dziedziczenie zachowku?

Czy cokolwiek w tej sytuacji zmienia oświadczenie o uznaniu roszczenia o zapłatę zachowku złożone przez siostrę zmarłego męża? Nie, oświadczenie to pozostaje bez znaczenia. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, w przypadku roszczenia o zapłatę zachowku nie znajduje zastosowania art. 445 § 3 Kodeksu cywilnego.

Przepis ten stanowi, że roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę poniesioną na skutek czynu niedozwolonego przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo w tej sprawie zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Art. 445 Kodeksu cywilnego

§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.

§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Dziedziczenie zachowku następuje na specjalnych zasadach

Co powinieneś zapamiętać po obejrzeniu tego materiału wideo? Roszczenie o zapłatę zachowku jest dziedziczone na wyjątkowych zasadach – może być odziedziczone tylko przez spadkobierców, którzy sami są potencjalnie uprawnieni do zachowku po danym spadkodawcy.

Na dziedziczenie roszczenia o zapłatę zachowku – w przeciwieństwie do dziedziczenia roszczeń o zadośćuczynienie związanych z popełnieniem czynu niedozwolonego – bez wpływu pozostają oświadczenia o uznaniu długu wynikającego z zachowku złożone przez osoby związane do jego zapłaty.

Co z cesją zachowku?

Na koniec chciałbym dodatkowo zwrócić Twoją uwagę na jedną istotną rzecz. Za dopuszczalne jest uważane przenoszenie (zbywanie, np. poprzez cesję) roszczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej tytułem zachowku także na rzecz osoby nie uprawnionej do zachowku po danym spadkodawcy. Opowiem Ci o tym w jednym z kolejnych materiałów wideo.