Ustalenie nieistnienia i unieważnienie małżeństwa a dziedziczenie ustawowe małżonków

W ostatnich wpisach na moim blogu w sposób obszerny pisałem i mówiłem o dziedziczeniu ustawowym małżonków. Poruszyłem między innymi kwestię dziedziczenia małżonków w przypadku rozwodu (tutaj) oraz separacji (tutaj).

Nie są to jednak jedyne sytuacje, w których dochodzi (posługując się pewnym uproszczeniem) ustania relacji pomiędzy małżonkami. O jakie sytuacje chodzi? O ustalenie nieistnienia małżeństwa oraz unieważnienie małżeństwa.

Dowiesz się więcej na ten temat oglądając materiał wideo, który przygotowałem specjalnie dla Ciebie. Jeżeli nie możesz obejrzeć nagrania, przeczytaj tekst znajdujący się poniżej. Przygotowałem dla Ciebie transkrypcję mojej wypowiedzi.

Kiedy można żądać ustalenia nieistnienia małżeństwa?

Ustalenia nieistnienia małżeństwa można domagać się w zupełnie wyjątkowych przypadkach, zasadniczo związanych ze sporządzeniem aktu małżeństwa w sytuacji, w której nie powinno do tego dojść – na przykład w przypadkach:

• braku złożenia przez małżonków zgodnych oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,
• niedotrzymania przez duchownego 5 dniowego terminu wyznaczonego do przekazania do urzędu stanu cywilnego zaświadczenia o złożeniu w jego obecności oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

Jak ustalenie nieistnienia małżeństwa wpływa na dziedziczenie ustawowe małżonków?

Wyrok zapadły w takiej sprawie ma tak zwany charakter deklaratoryjny – nie tworzy żadnego nowego stanu prawnego, nie rozwiązuje małżeństwa, lecz stwierdza jedynie, że do zawarcia małżeństwa w rzeczywistości nigdy nie doszło.

Mówiąc prościej wyrok ten ustala, że „małżonek” w rzeczywistości nigdy nie był małżonkiem. W związku z tym osoba ta nie była i nie jest uprawniona do dziedziczenia ustawowego w charakterze małżonka.

Pamiętaj, że z takim powództwem można wystąpić nawet po śmierci jednego lub dwóch małżonków. W przypadku jego pomyślnego rozstrzygnięcia osoba traktowana dotychczas jako małżonek zostanie pozbawiona uprawnienia do dziedziczenia ustawowego niejako z mocą wsteczną.

Nie zmienia tego nawet uzyskanie przez tą osobę sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

Kiedy można unieważnić małżeństwo?

A co jeżeli chodzi o unieważnienie małżeństwa? Sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana niż w poprzednim przypadku.

Po pierwsze do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa nie może zasadniczo dojść po ustaniu małżeństwa (na przykład po śmierci jednego z małżonków). Kodeks rodzinny przewiduje jedynie dwa odstępstwa od tej reguły – zawarcie małżeństwa bigamicznego oraz małżeństwo w zbyt bliskim stopniu pokrewieństwa.

W pozostałych przypadkach, w których dopuszczalne jest unieważnienie małżeństwa  (na przykład z powodu zawarcia małżeństwa przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym) postępowanie sądowe może toczyć się po śmierci małżonka żądającego unieważnienia małżeństwa, jeżeli jego zstępni zgłoszą wniosek o kontynuowanie postępowania w odpowiednim terminie.

Jeżeli zaś chodzi o śmierć drugiego małżonka, pozwanego w tej sprawie, to nie ma ona większego wpływu na bieg postępowania. Na jego miejsce zostanie ustanowiony kurator.

Unieważnienie małżeństwa wyłącza dziedziczenie ustawowe małżonków z mocą wsteczną

W obydwu tych sytuacjach wyrok unieważniający małżeństwo będzie wpływał na dziedziczenie ustawowe małżonków. Jest to oczywiste jeżeli chodzi o jego wydanie przed śmiercią jednego z małżonków.

Jeżeli zaś chodzi o wydanie tego wyroku po śmierci jednego z małżonków, to wyrok ten uzyska moc wsteczną. Pozbawi małżonków prawa do dziedziczenia ustawowego po sobie niezależnie od uzyskania sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Co warto zapamiętać na temat dziedziczenia ustawowego małżonków?

Co powinieneś zapamiętać po obejrzeniu tego materiału wideo?

Ustalenie przez sąd nieistnienia małżeństwa oraz unieważnienie małżeństwa wpływają na porządek dziedziczenia. Z chwilą wydania wyroków w tych sprawach małżonek zostaje pozbawiony prawa dziedziczenia ustawowego po drugim małżonku.

W uproszczeniu można powiedzieć, że wyroki te mają moc wsteczną – mogą być wydane nawet po śmierci małżonków. W tej sytuacji wpływają na dziedziczenie ustawowe nawet w przypadku uzyskania przez jednego z małżonków stwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia.