Dziedziczenie ustawowe – jak dziedziczy małżonek?

Dziedziczenie ustawowe to bardzo obszerne zagadnienie. Pierwszy wpis na ten temat znajdziesz tutaj – zawiera on informacje na temat osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego oraz kolejności, w której dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Przypominam, że w ramach pierwszej grupy osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego (spośród 6 takich grup) dziedziczą małżonek wraz z dziećmi (ewentualnie zstępnymi dzieci) spadkodawcy. Zasady dziedziczenia przez dzieci omówiłem w poprzednim wpisie.

Dzisiaj chciałbym przedstawić Ci ogólne zasady, na jakich z ustawy dziedziczy małżonek. W kolejnych wpisach przygotuję informację o dodatkowych uprawnieniach małżonka związanych z dziedziczeniem (na przykład wstąpieniem w umowę najmu lokalu komunalnego), a także wpływie rozwodu i separacji na dziedziczenie ustawowe małżonków.

Jeżeli nie możesz obejrzeć nagrania, przeczytaj tekst znajdujący się poniżej. Przygotowałem dla Ciebie transkrypcję mojej wypowiedzi.

Z kim dziedziczy z ustawy małżonek?

Małżonek spadkodawcy może dziedziczyć w ramach 3 grup osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego. Po pierwsze może dziedziczyć wspólnie z dziećmi spadkodawcy lub dalszymi zstępnymi spadkodawcy (jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło przed chwilą otwarcia spadku i pozostawiło po sobie zstępnych). Po drugie może dziedziczyć wspólnie z rodzicami spadkodawcy. Po trzecie, małżonek może dziedziczyć wspólnie z jednym z rodziców spadkodawcy oraz rodzeństwem spadkodawcy i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy.

W jakiej wysokości należy się spadek małżonkowi?

W przypadku dziedziczenia spadku łącznie z dziećmi spadkodawcy spadek przypada każdej z tych osób w częściach równych. Od tej reguły zachodzi jeden wyjątek – małżonkowi spadkodawcy nie może nigdy przypaść mniej niż 1/4 udziału w spadku. Wyjątek ten ma zastosowanie w przypadku gdy spadkodawca pozostawił po sobie co najmniej 4 dzieci.

Art. 931 Kodeksu cywilnego

§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

W tej sytuacji część przypadająca dzieciom spadkodawcy w wysokości 3/4 spadku zostanie podzielona pomiędzy dzieci spadkodawcy w częściach równych, zaś małżonkowi przypadnie 1/4 spadku. W przypadku gdy spadkodawca pozostawił po sobie małżonka oraz 4 dzieci, każdemu z dzieci przypadnie udział w spadku wynoszący 3/16 spadku, zaś małżonkowi w wysokości 1/4 spadku.

W przypadku dziedziczenia przez małżonka spadku łącznie z rodzicami albo łącznie z rodzicami, rodzeństwem spadkodawcy i zstępnymi tego rodzeństwa, małżonek będzie uprawniony do połowy spadku. Wysokość udziału w spadku należnego małżonkowi w tej sytuacji reguluje art. 933 § 1 Kodeksu cywilnego.

Nie jest także wykluczona sytuacja, w której małżonek spadkodawcy będzie uprawniony do dziedziczenia ustawowego samodzielnie – w takim przypadku przypadnie mu całość spadku. Wynika to z art. 933 § 2 Kodeksu cywilnego.

Art. 933 Kodeksu cywilnego

§ 1. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

§ 2. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Dodatkowe uprawnienia małżonka związane z dziedziczeniem ustawowym

Oprócz udziału w spadku w wysokości, o której mówiłem przed chwilą małżonkowi spadkodawcy przysługują dodatkowe uprawnienia związane z dziedziczeniem ustawowym. Należą do nich: wynikające z art. 691 Kodeksu cywilnego prawo do wstąpienia w umowę najmu lokalu zmarłego małżonka (jeżeli dotychczas nie był jego najemcą)

Art. 691 Kodeksu cywilnego

§ 1. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

§ 2. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci.

§ 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.

§ 4. Osoby, które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób, które go wypowiedziały.

§ 5. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.

wynikające z art. 923 Kodeksu cywilnego uprawnienie do zamieszkiwania w mieszkaniu spadkodawcy i korzystania z urządzeń domowych przez okres 3 miesięcy od chwili otwarcia spadku

Art. 923 Kodeksu cywilnego

§ 1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.

a także wynikające z art. 939 Kodeksu cywilnego prawo żądania ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego wchodzących w skład spadku, z których korzystał wspólnie ze spadkodawcą lub sam.

Art. 939 Kodeksu cywilnego

§ 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.

§ 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

Dodatkowe uprawnienia małżonka związane ze spadkiem omówię szerzej w ramach kolejnych wpisów.

Ustrój majątkowy małżeński a dziedziczenie ustawowe małżonka

Skład spadku zależy w dużej mierze od ustroju majątkowego małżeńskiego, w którym znajdowali się małżonkowie. W najpowszechniejszym ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej z chwilą śmierci jednego z małżonków wspólność ta ustaje, zaś małżonkowi pozostającemu przy życiu przypada zasadniczo udział w wysokości 1/2 tego majątku.

Dopiero pozostała część (1/2) tego majątku wchodzi w skład spadku i podlega dziedziczeniu przez wszystkich spadkobierców ustawowych, w tym pozostałego przy życiu małżonka. Omówię te kwestie szczegółowo w jednym z kolejnych materiałów wideo.

Dziedziczenie ustawowe małżonka – zapamiętaj

Co powinieneś zapamiętać po obejrzeniu tego materiału wideo? Małżonek jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego w ramach 3 kategorii osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego: z dziećmi spadkodawcy oraz zstępnymi tych dzieci, rodzicami spadkodawcy, a także rodzicami, rodzeństwem oraz zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy.

Małżonek jest uprawniony do co najmniej 1/4 spadku w przypadku dziedziczenia wspólnie z dziećmi spadkodawcy oraz 1/2 spadku w pozostałych przypadkach współdziedziczenia.

Niezależnie od udziału w spadku, małżonkowi przysługują też inne uprawnienia dotyczące spadku.