Tym wpisem chciałbym rozpocząć rozbudowaną serię wpisów dotyczących dziedziczenia ustawowego.

W pierwszym z wpisów przedstawie Ci dwa możliwe w polskim prawie spadkowym sposoby odziedziczenia spadku – dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie testamentowe. W ramach kolejnych wpisów przedstawię Ci ogólne informacje o tym jakie osoby są uprawnione do dziedziczenia ustawowego, a następnie wyjaśnię szczegółowe zasady dziedziczenia ustawowego każdej z grup osób.

Powołanie do spadku to podstawowy element prawa spadkowego. Polskie prawo spadkowe przewiduje dwa rodzaje powołania do dziedziczenia – wynikające z ustawy (dziedziczenie ustawowe) oraz wynikające z testamentu (dziedziczenie testamentowe). W tym materiale wideo przedstawię Ci w jakich sytuacjach może dojść do dziedziczenia ustawowego, a w jakich do dziedziczenia testamentowego.

Jeżeli nie możesz obejrzeć nagrania, przeczytaj tekst znajdujący się poniżej. Przygotowałem dla Ciebie transkrypcję mojej wypowiedzi.

Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo

Zacznijmy od dziedziczenia testamentowego. Ma ono pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Wynika to z art. 926 § 2 oraz  926 § 3 Kodeksu cywilnego.

Art. 926 Kodeksu cywilnego

§ 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą

Spadkodawca może powołać określoną osobę lub określone osoby do dziedziczenia testamentowego w całości lub w części.

Do dziedziczenia testamentowego całości spadku dochodzi zawsze wtedy, gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament powołujący jednego lub większą liczbę spadkobierców do całości spadku, zaś Ci spadkodawcy spadek przyjęli i nie zachodzą okoliczności wyłączające ich od dziedziczenia.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe, podobnie jak testamentowe, może mieć miejsce co do całości lub części spadku. Do dziedziczenia ustawowego całości spadku dochodzi dopiero wtedy, gdy spadkobierca nie powołał skutecznie spadkodawcy do całości spadku na podstawie testamentu albo żaden ze spadkodawców powołanych na podstawie testamentu nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Co to znaczy, że spadkodawca nie chce być spadkobiercą? Spadkobierca wyraża brak chęci do bycia spadkobiercą poprzez odrzucenie spadku lub zrzeczenie się dziedziczenia. Kiedy dana osoba nie może być spadkobiercą? Wtedy kiedy nie przeżyła spadkodawcy lub nie byłą jeszcze poczęta w chwili otwarcia spadku albo kiedy została uznana za niegodną dziedziczenia. W przypadku osób prawnych, chodzi o osobę prawną nieistniejącą w chwili otwarcia spadku, ewentualnie fundację niewpisaną do KRS w ciągu 2 lat od chwili ogłoszenia testamentu.

Dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe po tej samej osobie może występować jednocześnie

Możliwa jest także sytuacja, w której dochodzi do dziedziczenia w części na podstawie testamentu oraz w części na podstawie ustawy. Kiedy? Są dwie takie sytuacje.

W przypadku sporządzenia testamentu to dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym.Po pierwsze wtedy, kiedy spadkodawca powoła testamentem spadkobierców tylko do części spadku – na przykład sporządzi testament, w którym dla swojego syna przeznaczy połowę spadku oraz nie rozporządzi jednocześnie (albo innym testamentem) pozostałą częścią swojego majątku.

Po drugie wtedy, kiedy jeden ze spadkobierców powołanych na podstawie testamentu do całości spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą. W tym przypadku aby doszło do dziedziczenia łącznie na podstawy ustawy i testamentu muszą zostać spełnione dodatkowo dwa warunki. Pierwszy warunek – brak podstawienia przez spadkodawcę innego spadkobiercy, gdyby ten pierwszy nie chciał albo nie mógł być spadkobiercą. Instytucja podstawienia (zwykłego) regulowana jest przez art. 936 Kodeksu cywilnego.

Art. 963 Kodeksu cywilnego

Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie).

Drugi warunek – wyłączenie przez spadkodawcę przyrostu. Brak wyłączenia przyrostu powoduje, że udział spadkobiercy, który nie chce lub nie może zostać spadkobiercą przypada pozostałym spadkobiercom w stosunku do ich udziału w spadku. Przyrost regulowany jest w art. 965 Kodeksu cywilnego.

Art. 965 Kodeksu cywilnego

Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).

Prawo spadkowe – co warto zapamiętać?

Co powinieneś zapamiętać po obejrzeniu tego materiału wideo? Do spadku można być powołanym na podstawie ustawy lub testamentu. Możliwa jest także sytuacja, w której część spadku zostanie odziedziczona na podstawie testamentu, a część na podstawie ustawy.